Znaki chemiczne i piktogramy CLP w oznaczaniu substancji niebezpiecznych

Oznakowanie substancji chemicznych i niebezpiecznych używanych w przedsiębiorstwach jest obowiązkiem pracodawcy, który skrupulatnie weryfikowane jest w trakcie kontroli. Obowiązujące w Polsce normy prawne określają konkretny wygląd znaków chemicznych i piktogramów CLP, które należy stosować do oznaczeń substancji chemicznych. W tym poradniku przedstawimy główne aspekty prawne związane ze znakowaniem takich substancji, a także klasyfikację znaków i piktogramów CLP.

Oznaczenia substancji chemicznych

Różne substancje chemiczne muszą być oznaczane specjalistycznymi symbolami, do których należą m.in. piktogramy i specjalne znaki. Niebezpieczne substancje chemiczne mogą stanowić realne zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników, a także dla środowiska naturalnego. Z tego powodu w Polsce, jak i na poziomie Unii Europejskiej, kwestia ta jest szczegółowo regulowana.

Oznaczenie substancji niebezpiecznych jest jednym z najważniejszych obowiązków firm, które zajmują się przemysłem chemicznym, ale nie tylko. Wielu pracodawców nie zdaje sobie sprawy z tego, że jest zobowiązana do stosowania takich oznaczeń. Substancje chemiczne, czasem także te niebezpieczne i wybuchowe, mogą powstawać jako produkt uboczny w procesie produkcji w firmach różnych branż. Wszystkie substancje chemiczne muszą mieć odpowiednie oznaczenia chemiczne, natomiast zgodnie z prawem europejskim obowiązek stosowania oznaczeń specjalistycznych powstaje powstaje w momencie importu bądź produkcji (również jako efektu ubocznego) co najmniej 1 tony substancji w przeciągu roku. Wbrew pozorom próg ten został postawiony bardzo nisko.

Sprawdź wszystkie znaki ostrzegawcze chemiczne w BHP-Shop

Znaki chemiczny i piktogramy CLP - obecny stan prawny

Oznaczanie substancji niebezpiecznych ma kluczowe znaczenie dla zachowania bezpieczeństwa zarówno w miejscu pracy, jak i poza nim. Oznaczenia chemiczne muszą znajdować się na każdych pojemnikach zawierających tego typu substancje. Obowiązek znakowania substancji chemicznych wynika zarówno z prawa polskiego, jak i prawa unijnego, które są względem siebie komplementarne. Najważniejsze akty prawne regulujące kwestię oznaczania substancji chemicznych i niebezpiecznych to:

1. Rozporządzenie REACH (Rozporządzenie WE nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i ograniczania chemikaliów) - wprowadza kompleksowy obowiązek rejestracji substancji chemicznych w przypadku podmiotów pracujących na terenie Unii Europejskiej. Obowiązek rejestracji substancji chemicznych produkowanych w UE bądź importowanych z państw zewnętrznych dotyczy podmiotów wytwarzających bądź nabywających takich substancji w ilości 1 tony bądź większej w ciągu roku.
2. Rozporządzenie CLP (Rozporządzenie WE nr 1272/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin) - Rozporządzenie zmienia i uchyla wcześniejsze dyrektywy. Określa ustandaryzowane, kompleksowe sposoby klasyfikowania substancji chemicznych, a także ich oznakowywania przez przedsiębiorstwa.
3. Ustawa z dnia 25 lipca 2014 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. z 2021 r. poz. 1080) - ustawa implementuje do polskiego porządku prawnego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady, a także pomniejsze dyrektywy szczegółowe dotyczące sposobu oznakowania substancji i znaków chemicznych.

Jak widać, obowiązek znakowania substancji chemicznych i niebezpiecznych jest szczegółowo określony w prawie. Chociaż dotyczy przede wszystkim producentów i importerów, powinny pamiętać o nim wszystkie firmy, także te, które wytwarzają substancje chemiczne jako elementy odpadowe właściwej produkcji.

Znaki chemiczne BHP a piktogramy CLP - znaczenie i różnice

Piktogramy chemiczne (CLP) a znaki chemiczne BHP to dwa zupełnie odrębne systemy znaczeń. Do momentu ujednolicenia oznaczeń chemicznych na poziomie unijnym państwa członkowskie UE miały indywidualny systemy znaków dla substancji chemicznych i niebezpiecznych. Stosowane były także znaki BHP, najczęściej do oznaczania substancji niebezpiecznych, wybuchowych, toksycznych. Wśród znaków BHP znajdziemy m.in. znaki informujące o miejscu składowania substancji chemicznych czy znaki ostrzegawcze o konieczności przebywania w masce ochronnej. Innymi słowy, znaki bezpieczeństwa i higieny pracy mają przede wszystkim charakter porządkowy, koncentrując się na aspektach związanych z obowiązkami informacyjnymi oraz z zachowaniem ochrony w kontekście przechowywania i przebywania w otoczeniu składowanych substancji chemicznych.

Nieco inną funkcję pełnią piktogramy chemiczne CLP, które są częścią systemu znakowania substancji chemicznych i niebezpiecznych zgodnie z Rozporządzeniem WE nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i ograniczania chemikaliów z późn. zm. Piktogramy te są używane do klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin chemicznych. Piktogramy CLP zawierają graficzne symbole, które reprezentują konkretne zagrożenia, takie jak substancje drażniące, substancje rakotwórcze, czy substancje szkodliwe dla środowiska. Piktogramy chemiczne nie skupiają się jednak na aspektach informacyjnych związanych np. ze stosowaniem środków ochrony osobistej, tak jak czynią to znaki BHP.

Jak widać, różnice pomiędzy obydwoma systemami oznaczeń mają swoje źródło w celu, jaki jest realizowany przez dany system. W praktyce jednak mogą występować sytuacje, gdzie te dwa rodzaje oznaczeń są stosowane jednocześnie w celu zapewnienia kompleksowej informacji dotyczącej zagrożeń chemicznych. Warto też dodać, że poszczególne piktogramy są mocno podobne do niektórych znaków BHP od strony wizualnej.

Piktogramy chemiczne CLP

Piktogramy chemiczne CLP muszą być stosowane na wszystkich substancjach chemicznych i mieszaninach, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia, środowiska lub bezpieczeństwa. Obowiązek ten wynika ze wspomnianego już wcześniej Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin.

Szczegółowe informacje dotyczące poziomów zagrożeń klasyfikowanych przez Rozporządzenie można znaleźć na stronie internetowej Krajowego Centrum Informacyjnego pod adresem: clp.gov.pl.

Podstawowa klasyfikacja, która rozróżnia piktogramy, znaki ostrzegawcze chemiczne, dzieli oznaczenia chemiczne CLP na 3 kategorie:

• zagrożenia dla zdrowia - znaki ostrzegawcze na środkach chemicznych i pojemników z substancjami chemicznymi, które wykazują zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka. Tego typu znaki ostrzegawcze chemiczne stosowane są w przypadku, kiedy stwierdzone jest niebezpieczne działanie danych substancji chemicznych, m.in. wysoka toksyczność, działania żrące, drażniące, rakotwórczość, działania szkodliwe na rozrodczość, działania mutagenne, promieniotwórcze i nie tylko.
• zagrożenie dla środowiska - obejmuje różnego rodzaju oznaczenia chemiczne, takie jak piktogramy “substancje niebezpieczne” i nie tylko. Piktogram z tej grupy może wskazywać na ogólne zagrożenie, jak i konkretne, np. zagrożenie dla warstwy ozonowej, zagrożenie dla środowiska wodnego.
• zagrożenie fizyczne - trzecia kategoria obejmuje substancje chemiczne, które stanowią zagrożenie fizyczne. W tym przypadku również często stosuje się ogólny piktogram “substancje niebezpieczne”. W grupie tej jednak znajduje wiele różnego rodzaju substancji, m.in. wykazujących działanie wybuchowe, łatwopalne, reaktywne, samonagrzewające się, piroforyczne, utleniające, korodujące oraz gazy pod ciśnieniem.

Znaki chemiczne i piktogramy CLP - podsumowanie

Znaki BHP oraz piktogramy CLP stanowią odrębne grupy oznaczeń chemicznych, które jednak wzajemnie się uzupełniają. Gama znaków BHP jest szersza, obejmując szereg oznaczeń informacyjnych i ostrzegawczych związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy, a więc m.in. koniecznością wyposażenia się w odpowiednią ochronę głowy i ciała. Tymczasem piktogramy CLP stanowią grupę ujednoliconych w Unii Europejskiej oznaczeń, które umożliwiają jednolite i zrozumiałe oznakowanie substancji chemicznych na szczeblu międzynarodowym. Wyróżniamy trzy kategorie piktogramów CLP ze względu na rodzaj wykazywanego działania znakowanych substancji chemicznych: znaki zagrożeń fizycznych, środowiskowych i zagrożeń dla zdrowia oraz życia człowieka. Należy pamiętać, że stosowanie tego typu oznaczeń chemicznych nie jest fakultatywne, lecz obligatoryjne.