Pożary – Wszystko, co warto wiedzieć o pożarze.

Pożar jest to niekontrolowane rozprzestrzenianie się ognia, który powoduje zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi i zwierząt oraz skutkuje stratami materialnymi.

Do powstania tego zjawiska potrzebne są trzy elementy wzniecające ogień, które nazywamy trójkątem ognia:

• Materiał palny w postaci ciekłej, stałej lub gazowej
• Tlen podtrzymujący procesy spalania
• Źródło ciepła wywołująca proces zapłonu – iskra, płomień, tarcie

Rozwój pożaru możemy podzielić na etapy jego rozwoju:

• Faza początkowa: Zlokalizowany na małym obszarze, powoli się rozwija
• Faza wzrostu: Zwiększająca się ilość wytwarzanego ciepła i dymu sprawia, że ogień zaczyna się rozprzestrzeniać z miejsca zapłonu
• Faza pełnego rozwinięcia: Ogień jest intensywny, a wszystkie materiały palne zostają spalone
• Faza zaniku: odcięcie dopływu tlenu i dostępu do materiałów palnych powoduje wygaszenie ognia

W celu powstrzymania rozwoju pożaru należy posługiwać się właściwymi metodami ich gaszenia. W większości każdy z nas wie, że aby opanować ogień, należy schłodzić płomień poprzez użycie wody w celu obniżenia temperatury. Odcięcie dostępu do powietrza pozwoli nam użycie środka gaśniczego, a odseparowanie materiałów palnych powstrzyma zwiększanie jego objętej powierzchni. Przerwanie reakcji chemicznej przerywa reakcję spalania.

Jak klasyfikujemy pożary? I czym ugasić pożar?

Wszystkie pożary klasyfikujemy według rodzaju materiałów palnych i sposobów ich gaszenia. W Polsce zgodnie z przyjętymi europejskimi normami pożar możemy podzielić na pięć głównych klas:

• Klasy A

Materiał palny: stały, w większości organiczny, wytwarzający podczas spalania żarzące się resztki mogące stanowić dodatkowe niebezpieczeństwo np. drewno, papier, tkaniny.

Przeznaczone środki gaśnicze: woda, piana gaśnicza, proszki ABC

 

• Klasy B

Materiał palny: ciecze palne i materiały stałe, które w wyniku spalania topią się np. benzyna, oleje, lakiery, wosk, tworzywa sztuczne.

Przeznaczone środki gaśnicze: piany gaśnicze, proszki BC, dwutlenek węgla

 

• Klasy C

Materiał palny: gazy podatne na zapłon np. metan, propan, butan, acetylen, wodór.

Przeznaczone środki gaśnicze: proszki BC, dwutlenek węgla

 

• Klasy D

Materiał palny: metale palne np. magnez, sód, potas, aluminium w proszku

Przeznaczone środki gaśnicze: proszki gaśnicze do metali

 

• Klasy F

Materiał palny: tłuszcze i oleje roślinne, zwierzęce w urządzeniach gastronomicznych np. olej kuchenny, smalec.

Przeznaczone środki gaśnicze: gaśnice do tłuszczów, piany gaśnicze przeznaczone do tłuszczów

 

Wybór odpowiedniego środka gaśniczego do rodzaju występującego pożaru jest ważnym elementem przeciwdziałania rozprzestrzeniającego się ognia. Nieodpowiednie dobrany sposób gaszenia może doprowadzić do pogorszenia się sytuacji, czego przykładem jest użycie wody do gaszenia pożaru klasy B ( cieczy palnych), co może spowodować skutek odwrotny do zamierzonego-rozprzestrzenianie się ognia.

 

Jak rozprzestrzenia się pożar?

Ciekawym zjawiskiem jest kwestia sposobu rozprzestrzeniania się pożarów. Proces ten polega na przekazywanie ciepła i płomieni z jednego miejsca na drugie i może zachodzić na kilka różnych sposobów, w zależności od warunków otoczenia i charakterystyki materiałów palnych. Do mechanizmów rozprzestrzeniania się ognia zaliczyć można:

• Konwekcje – to przenoszenie ciepła przy pomocy ruchów powietrza. Gdy pożar się rozwija, gorące powietrze i gazy unoszą się w górę, tworząc prąd konwekcyjny, który może przenosić ciepło do innych części budynku lub przestrzeni. Gorące powietrze i dym unoszą się pionowo w górę, co może powodować rozprzestrzenianie się pożaru na wyższe piętra budynku. Konwekcja może wciągać świeże powietrze do ogniska pożaru, dostarczając tlenu niezbędnego do podtrzymania spalania.
• Promieniowanie cieplne – przenosi ciepło na odległość w postaci fal elektromagnetycznych. Stanowi to jeden z ważniejszych elementów, który wpływa na zwiększenia się objętości powierzchni objętej pożarem, szczególnie w otwartych przestrzeniach i pomieszczeniach z dużą ilością materiałów łatwopalnych. Ciepło emitowane przez płomienie może podgrzewać sąsiadujące materiały do punktu zapłonu, nawet jeśli nie mają one bezpośredniego kontaktu z ogniem. Może również zwiększać temperaturę powietrza i powierzchni w pobliżu pożaru, co sprzyja dalszemu rozprzestrzenianiu się ognia.
• Przewodzenie - przenoszenie się ciepła przez bezpośredni kontakt materiału z materiałem. Materiały o wysokiej przewodności cieplnej, takie jak metal, mogą szybko przenosić ciepło z jednego punktu do drugiego, co może stanowić zagrożenie dla zajętego ogniem obiektu. Ciepło może przenikać przez ściany, podłogi i inne struktury budynku, podgrzewając sąsiadujące materiały do temperatury zapłonu. Metalowe elementy konstrukcyjne mogą nagrzewać się i przekazywać ciepło do innych części budynku, przyspieszając rozprzestrzenianie się ognia.
• Iskrzenie się i żarzące się materiały – zazwyczaj unoszące się w powietrzu i przenoszone na znaczne odległości, powodując zapłon w kolejnych miejscach. Zagrożenie to jest szczególnie niebezpieczne na otwartych przestrzeniach takich jak np. lasy. Żarzące się fragmenty palonych przedmiotów mogą przenosić się na inne poziomy budynków, zapalając kolejne elementy.
• Pożary wtórne - powstają w wyniku rozprzestrzeniania się głównego pożaru. Najczęściej powodowane są wszystkimi powyższymi mechanizmami powodującymi zwiększenie ognia. Wysoka temperatura i promieniowanie cieplne mogą powodować zapłon sąsiadujących budynków lub konstrukcji. Ogień wtórny rozprzestrzenia się na nowe obszary, szczególnie jeśli są silne wiatry lub nieodpowiednie warunki.

Jakie zagrożenie niesie ze sobą występowanie pożaru?

Wystąpienie niekontrolowanego ognia niesie za sobą wiele zagrożeń. Do najważniejszych z nich możemy zaliczyć:

• Zagrożenie spowodowane wysoką temperaturą – wytworzenie się ekstremalnie wysokiej temperatury w krótkim czasie może skutkować poważnymi oparzeniami oraz uszkodzeniami tkanek. W przypadku rzeczy materialnych prowadzi do stopienia i zniszczenia np. konstrukcji budynków, co może przyczynić się do ich zawalenia
• Zagrożenie gazami i dymem wytwarzanym podczas spalania – może ograniczać widoczność i utrudnić ewakuację z objętego ogniem pomieszczenia. Natomiast tlenek węgla (CO), cyjanowodór (HCN) i inne toksyczne gazy powstające podczas pożaru mogą prowadzić do zatrucia, utraty przytomności i śmierci.
• Szybkość rozprzestrzeniania się pożaru – może utrudniać ewakuację i kontrolę nad sytuacją. Występowanie podmuchów wiatru przyspiesza rozciąganie się powierzchni objętej ogniem, co często obserwujemy przy pożarach lasów i terenów zielonych.
• Uszkodzenie mienia i infrastruktury – straty materialne wynikające z zajęcia ich ogniem to najczęściej domy, fabryki, hale magazynowe czy drogi
• Uszczerbek na zdrowiu – będący efektem uczestniczenia w pożarze to najczęściej problemy z układem oddechowym z powodu zatrucia dymem oraz problemy natury psychicznej (zespół stresu pourazowego)
• Skutki zniszczeń naturalnych – są to przede wszystkim zniszczenia siedlisk zwierzęcych lub roślinności, co wpływa na ekosystem danego miejsca. Ogromne znaczenie ma również zanieczyszczenie powietrza wpływające na jakość powietrza i wody.
• Zagrożenie wynikające z paniki osób ewakuowanych oraz chaosu na miejscu pożaru – dezorientacja ludzi i instynkt przetrwania może pogłębić niebezpieczne sytuacje
• Straty emocjonalne i psychologiczne – mogą prowadzić do irracjonalnych zachowań wynikających z przebywania w sytuacji stresowej lub wywoływać trwałą traumę.
• Narażenie na koszty odbudowy i naprawy strawionych przez pożar dóbr materialnych
• Utrata stabilności finansowej oraz miejsc pracy – powoduje nagłe bezrobocie i utratę dochodów osób poszkodowanych, którzy będą potrzebowali wsparcia społecznego w powrocie do stabilności ekonomicznej.
• Zagrożenie zmniejszenia wartości nieruchomości i długotrwały spadek atrakcyjności regionu pod względem turystycznym – miejsca dotknięte pożarem mogą stanowić mniejsze zainteresowanie pod względem atrakcyjności miejsca, oferty sprzedaży czy ponownego zagospodarowania.

Pożar stanowi niebezpieczeństwo z wielu względów, od bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia, poprzez szerokie skutki ekonomiczne i społeczne, aż po długoterminowe konsekwencje ekologiczne i psychologiczne. Ważne jest skuteczne zapobieganie pożarom oraz odpowiednie przygotowanie i reakcja na ich wystąpienie.

Jak zapobiegać pożarom?

Zapobieganie pożarom to dbałość o ochronę zdrowia, życia, mienia i środowiska, ale również przestrzeganie zasad i świadomość każdego z nas o konsekwencjach, jakie niesie za sobą niebezpieczeństwo pożaru.

W celu zminimalizowania ryzyka zaprószenia ognia należy podejmować działania takie jak:

• Instalacja i konserwacja systemów przeciwpożarowych – sprawność czujek dymu i systemów alarmowych umożliwia sprawne powiadamianie odpowiednich służb o wystąpieniu ognia, co przyczynia się do jeszcze szybszej reakcji na zagrożenie.
• Bezpieczne użytkowanie instalacji elektrycznej – regularne przeglądy instalacji elektrycznej oraz unikanie przeciążenia obwodów zapobiega zwarciom instalacji elektrycznej mogącej przyczynić się do niekontrolowanego zapłonu.
• Bezpieczne przechowywanie materiałów łatwopalnych – magazynowanie cieczy i gazów łatwopalnych w wentylowanych pomieszczeniach z dala od źródeł ciepła.
• Edukacja dla bezpieczeństwa – zwiększanie świadomości i szkolenie osób w zakresie postępowania na wypadek powstania pożaru i obsługi sprzętu gaśniczego. Opracowanie planu ewakuacji oraz wprowadzenie szkoleń z jego korzystania.
• Wyposażenie miejsc w środki gaśnicze oraz przeszkolenie z ich użytkowania – dobór odpowiednich środków gaśniczych do specyfiki miejsca i ich przeznaczenia odgrywa kluczową rolę w zwiększaniu bezpieczeństwa wewnątrz obiektu. Automatyczne gaszenie obiektów użytku publicznego pozwala zacząć ugaszanie pożaru przed przyjazdem odpowiednio do tego przygotowanych służb.
• Bezpieczne zachowania – przestrzeganie podstawowych zasad bezpiecznego funkcjonowania w życiu codziennym takich jak kontrola otwartego ognia i upewnienie się, że został on ugaszony np. po rozpalonych świeczkach czy domowych kominkach, nadzorowanie procesu gotowania w kuchniach oraz utrzymywanie kuchenki w czystości, pilnowanie czy niedopałek po papierosie został ugaszony.
• Konserwacja i przeglądy systemów grzewczych – ma na celu upewnienie się, że nie stanowią zagrożenia, a ich wentylacja pozwala korzystać z nich bezpiecznie.
• Przestrzeganie przepisów i norm przeciwpożarowych – budowanie budynków i obiektów zgodnie z przepisami przeciwpożarowymi tak, aby w przypadku zagrożenia miały one prawo zadziałać.
• Zarządzanie architekturą krajobrazu wokół budynków – usuwanie zbędnej i łatwopalnej roślinności mogącej przyczynić się do szybszego rozprzestrzenianie się ognia oraz planowanie rozmieszczenia roślinności w taki sposób by nie uniemożliwiała działań ratowniczych.

Wdrożenie kilku podstawowych zasad wzajemnego dbanie o bezpieczeństwo siebie i osób w swoim otoczeniu może przyczynić się do ochrony życia i zdrowia, dlatego tak ważne jest, by wszystkie działania podejmowane w życiu codziennym i zawodowym kierowane były zachowaniem bezpieczeństwa w różnych sytuacjach. Nie można zapomnieć, że na powstanie pożaru złożyć się musi kilka kluczowych czynników, które mogłoby się zdawać trudno uzyskać razem, ale sytuacje pokazują, że jest to często szybciej możliwe, niż zazwyczaj zakładamy. Zrozumienie mechanizmów przenoszenia ciepła i płomieni jest kluczowe dla skutecznego zapobiegania pożarom i ich kontrolowania. W praktyce oznacza to konieczność stosowania odpowiednich materiałów budowlanych, instalacji systemów przeciwpożarowych oraz regularnej konserwacji i szkolenia w zakresie bezpieczeństwa pożarowego.